Belçika merkezli sivil toplum kuruluşu NGO Shipbreaking, Belçika merkezli düşünce kuruluşu Sandbag ve Tuscia Üniversitesi tarafından hazırlanan yeni rapor, Avrupa’nın düşük emisyonlu çelik üretimine geçişte yüksek kalite hurda arzının önemli bir rol oynadığını ortaya koydu. AB’nin halihazırda büyük miktarlarda çeliği geri dönüştürmesine rağmen kirlilik seviyelerinin, yasal kısıtlamaların ve pazar dinamiklerinin, birinci sınıf yassı mamul üretimi için gerekli olan temiz hurdaya erişimi sınırlandırdığını vurguladı. En önemli fırsatlardan birinin, sistemsel engellerin aşılması halinde yıllık 10-15 milyon mt yüksek saflıkta hurda sağlayabilecek gemi geri dönüşümü olduğunu ifade etti.
Hurda kalitesi Avrupa’nın karbonsuzlaşma rotasını belirliyor
Araştırmaya göre çelik, AB’de en çok geri dönüştürülen malzeme olarak öne çıkıyor ve hurda, emisyon azaltma stratejisinin merkezinde yer alıyor. Ancak hurdanın saflığı, özellikle bakır, kalay ve krom gibi yabancı element kirliliği nedeniyle giderek azalıyor.
Avrupa’da hurda dört kalite kategorisine ayrılıyor ve sadece en üst kalite hurdalar, otomobil veya ileri düzey endüstriyel uygulamalar gibi yüksek kalite hurda gerektiren yassı mamul üretiminde kullanılabiliyor. Daha düşük kalite hurdaların kullanımı ise çoğunlukla uzun mamuller ve yapısal çeliklerin üretimiyle sınırlı kalıyor. Atık ekosisteminde kaplamalı mamullerin, elektrik motorlarının, kablo demetlerinin ve ev aletlerinin artan varlığı, bakır kirliliğini hızlandırıyor. Bakır, eritme sırasında çıkarılamadığı için döküm işleminde sıcak kırılganlığa neden oluyor.
Öte yandan Avrupa içinde dolaşan hurdanın büyük bir kısmı orta veya düşük kalite hurdadan oluştuyor. Avrupa düşük kalite eski hurdaları ihraç ederken, ithalatta genellikle daha temiz veya daha özel hurda türlerini tercih ediyor. Bu dengesizlik, özellikle yassı mamul üreticilerinin emisyonları azaltmak için elektrik ark ocağına geçiş yapmayı düşündüğü göz önünde bulundurulduğunda yüksek saflıkta hurda bulunabilirliğini etkiliyor.
Saflık ihtiyaçlarını karşılamak için teknik çözümler
Bazik oksijen fırınlarının hurda kullanımı sınırlıyken, elektrik ark ocaklarının ise hurdanın doğrudan indirgenmiş demir (DRI) veya sıcak briketlenmiş demir (HBI) gibi düşük kirletici içeren girdilerle harmanlanması sayesinde çok daha yüksek oranda hurda kullanabildiği dile getirildi. Hurdanın, DRI/HBI ile birlikte kullanılmasının yassı mamul için gerekli saflık düzeyine ulaşılmasını mümkün kıldığına dikkat çekildi.
Ayrıca yüksek kalite hurdanın bu şekilde harmanlanmasının demir üretimine olan bağımlılığı azaltabileceği ve özellikle birinci kalite yassı mamul üretiminde emisyonların hızla düşürülmesine olanak tanıyabileceği ifade edildi. Avrupa düşük karbonlu DRI üretim kapasitesini genişletirken, ithal HBI arzının artırılması bu dönüşümü desteklemenin etkili bir yolu olarak değerlendirildi.
Gemi geri dönüşümü: yeterince kullanılmayan temiz hurda kaynağı
Gemi sökümü, Avrupa’nın kullanılmamış en büyük yüksek saflıkta hurda kaynaklarından biri olarak öne çıktı. Teknik çalışmalar, bir geminin ağırlığının %70-95’inin yeniden kullanılabilir çelik olarak geri kazanılabileceğini ortaya koydu.
Çalışmalarda şu sonuçlar elde edildi:
- AB/Avrupa Serbest Ticaret Birliği ticaret filosunda 10 yaş üzeri 11.902 adet gemi bulunuyor.
- 2030’lu yılların ortasında gemilerin emekliye ayrılma süreci büyük ölçüde artacak ve yılda 700 adedi aşkın gemi söküme gidecek.
- Bu sayede yıllık 10-15 milyon mt çeliğin geri kazanılabileceği düşünülüyor ve bu miktar, Avrupa’nın yıllık hurda tüketiminin yaklaşık %20’sine denk geliyor.
Ancak AB’nin sahip olduğu gemilerin büyük bir kısmı Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) dışında, genellikle seçici söküm uygulamalarının olmadığı tersanelerde söküldüğü için gemi hurdasına erişimin sınırlı olduğu belirtildi. Bu tür tesislerin karışık ve kirlenmiş hurda üretimi yapması nedeniyle yassı mamul üretimi için gerekli olan temiz ve ayrıştırılmış hurda sınıflarının kazanılmasının mümkün olmadığının altı çizildi.
Rapor, atık taşıma kurallarının daha sıkı uygulanmasının, filonun en azından bir kısmının Avrupa’daki uygun geri dönüşüm tesislerine yönlendirilmesini sağlayabileceğini ve bunun da temiz hurda arzını önemli ölçüde artıracağını kaydetti.
Düzenlemelerdeki tutarsızlıklar hurda kalitesini ve döngüselliği zayıflatıyor
En büyük sorunlardan birinin AB’nin hurdayı stratejik bir girdi olarak değil, “atık” olarak sınıflandırması olduğuna dikkat çekildi. Bu sınıflandırmanın, üye devletlerde izlenebilirlik sistemleri ve kalite kontrol uygulamalarının yanı sıra otomobiller, makineler ve gemilerin söküm standartları bakımından uyumsuzluğa neden olduğu dile getirildi.
Ortak ve standartlaştırılmış protokollerin olmamasının, hurdanın daha fazla kirlenmesine yol açtığı ve yüksek katma değerli endüstriyel uygulamalarda kullanılabilecek temiz hurda arzını azalttığı bildirildi.
Elektrik fiyatları karbonsuzlaşmaya engel oluyor
Elektrik ark ocağı bazlı çelik üretiminin büyük ölçüde rekabetçi elektrik fiyatlarına bağımlı olduğu belirtildi. AB’de enerji fiyatlarının şebeke ücretleri, yenilenebilir enerji arzı ve ulusal politikalar sebebiyle büyük farklılıklar gösterdiği paylaşıldı.
Elektrik fiyatlarının yüksek olduğu bölgelerde hurda bazlı elektrik ark ocaklı çelik üretiminin rekabet gücünün zayıfladığına dikkat çekildi. Bu nedenle çelik sektörünün geçişini desteklemek için enerji politikasının karbonsuzlaşma hedefleriyle uyumlu hale getirilmesinin elzem olduğu vurgulandı.
Gelecek senaryoları
Rapor, yüksek kalite hurda arzının artırılması için şu önerilerde bulundu:
- Atık sevkiyat kurallarının sıkı biçimde uygulanması ve AB’ye ait gemilerin uyumlu geri dönüşüm tesislerine yönlendirilmesi.
- Yerel geri dönüşüm kapasitesinin genişletilmesi ve modernizasyonu.
- Gemi, otomobil ve makine sökümü için uyumlu standartların benimsenmesi.
- Farklı hurda kalitelerinin doğru çelik üretim süreçleriyle eşleştirilmesi için izlenebilirlik sistemlerin iyileştirilmesi.
- Rekabetçi ve düşük emisyonlu elektrik ark ocağı rotasını desteklemek üzere enerji politikalarının uyumlaştırılması.
Bu önlemler sayesinde yüksek saflıkta hurdanın, Avrupa’nın özellikle yassı mamul üretiminin karbonsuzlaştırılmasında çok daha önemli bir rol oynayabileceği aktarıldı.
