Son yıllarda artan enerji maliyetleri ve mali sıkıntılar sebebiyle üretim modeli baskı altında olan Türkiye çelik sektörünün küresel piyasalardaki rekabet gücü azaldı. Türk çelik üreticileri, iç piyasada sınırlı alımlar ve yüksek maliyetler devam ederken ihracatı sürdürmekte zorluk çekti. 2023 yılında Türkiye çelik piyasası, 2022’de görülen düşüşleri tersine çevirmeyi başaramadı. Hatta 2023 sektör için daha da kötü geçti.
6 Şubat tarihinde meydana gelen 7,8 büyüklüğündeki deprem İskenderun ve Osmaniye bölgelerinde büyük yıkımlara sebebiyet verdi.
Depremin merkez üssünün 180 km uzağında yer alan bu bölgelerdeki 12 tesis, ülkedeki çelik üretiminin üçte birini oluşturuyor. Söz konusu çelik tesisleri zarar görmedi ancak üreticiler, üretim tesisleri ve limanlarındaki hasarı değerlendirmek adına faaliyetlerini geçici olarak durdurdu. Yaşanan bu büyük yıkım, kara yollarının ve güç şebekelerinin zarar görmesi sonucu lojistik sorunlara yol açtı ve tesislerde iki haftalığına üretim azaltıldı ya durduruldu.
Mart ayında depremin vurduğu yerlerde yapılacağı açıklanan inşaat faaliyetleri hala tam olarak başlamış değil. Bunun sonucunda da Türkiye yerel nihai mamul piyasası beklenen desteği göremedi, ihracat da genel olarak cansız seyretti. SteelOrbis’in hesaplamalarına göre, 2023 yılında Türkiye’nin elektrik ark ocaklı ham çelik üretimi yıllık %4,5 düşüşle 23,98 milyon mt olurken yüksek fırınlarda yapılan ham çelik üretimi ise yıllık %5,6 azalarak 9,45 milyon mt’a geriledi.
Türkiye son yıllarda, döviz rezervlerinin boşalması ve Türk lirasındaki büyük değer kaybı sebebiyle ciddi ekonomik sıkıntılarla başa çıkmaya çalışıyor. Hükümetin yıllık enflasyona yönelik tahminleri, bu yıl için %24,9’dan %65’e çıkarken önümüzdeki sene için ise %13,8’den %33’e yükseldi. Ekonomik büyüme tahminleri ise, bu yıl için %4,4, önümüzdeki yıl için ise %4 olarak güncellendi ancak bu rakamlar halen çoğu ekonomistin beklentilerinin üzerinde yer alıyor. Türk lirası, yıllık %45 değer kaybıyla dolar karşısında 24,2 ile rekor seviyelere geldi.
Türk lirası 2023 yılında rekor seviyeleri gördü
Merkez Bankası bu yıl faiz oranlarını neredeyse 5 kat artırarak %8,5’tan %42,5’e çıkardı. Böylece 2021 yılının Mart ayından bu yana ilk kez artış görülmüş oldu. Faiz artışı ve “şahin” politikalar, büyüme ve yatırıma öncelik veren Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yıllardır sürdürdüğü gevşek para politikasının tersine döndüğüne dair güçlü sinyaller olarak algılanıyor. Erdoğan’ın faiz oranlarını düşürme yönündeki telkinleri 2021 yılı sonunda kur krizine yol açmış ve geçtiğimiz yıl enflasyonun %85’in üzerini görmesine sebep olmuştu.
Genel olarak yıl boyunca, çelik piyasasında fiyatlar düşüşteydi. 2023 verilerine göre, hammadde fiyatlarında %5-15 aralığında bir düşüş görüldü. Türkiye piyasasında hurda fiyatları %11-14, cevher fiyatları %5, koklaşabilir taş kömürü fiyatları ise %11-14 geriledi. Aynı zamanda, üretim tonajlarındaki düşüşe bağlı olarak, nihai mamulde sabit giderler ton başına %25 gibi büyük bir artış gösterdi.
Türkiye nihai mamul maliyet yapısı, fabrika çıkışı
2023 yılında Türk elektrik ark ocaklı çelik üreticilerinin üretim maliyetleri ortalama %9 düşerken yüksek fırınlarda çelik üretim maliyeti ortalama %8 düşüş kaydetti. Aynı zamanda 2023 yılında, nihai mamullerin fiyatlarındaki düşüş, hammadde fiyatlarındaki düşüşten ve dolayısıyla üretim maliyetlerindeki düşüşten fazla oldu. Nihai mamul fiyatlarında, üretim maliyetlerindeki düşüşten fazla bir düşüş görülmesi de zaten çok güçlü olmayan piyasa şartlarında Türk üreticilerin marjlarının önemli ölçüde azalmasına sebep oldu.
Yıl boyunca görülen fiyat düşüşleri sebebiyle 2023 yılında FOB bazında ortalama inşaat demiri fiyatları 100$/mt’dan fazla düşüş göstererek 630-640$/mt aralığına geriledi ve SteelOrbis verilerine göre Türk elektrik ark ocaklı inşaat demiri üreticilerinin marjları da 2022 yılında kaydedilen 70-75$/mt seviyesine kıyasla 30-35$/mt seviyesine indi. Türk sıcak rulo sac üreticilerinin iç piyasadaki marjları 130-150$/mt’dan 60-75$/mt’a gerileyerek, bu yıl ortalama iki kat düşüş kaydetti.
Türk elektrik ark ocaklı inşaat demiri üreticilerinin dolar bazında marjı, FOB
Hammadde fiyatlarının Türk lirası bazında artması üretim maliyetinin elektrik ark ocağı üretimli inşaat demiri için 2023 yılında 3.300-3.500 TL/mt artışla 14.000-14.500 TL/mt seviyesine çıkmasına neden olurken ortalama inşaat demiri fiyatları yalnızca 3.000 TL/mt artışla KDV hariç 15.000-15.100 TL/mt fabrika çıkışı bandına yükseldi. Türk lirasının değer kaybetmesiyle Türk elektrik ark ocaklı inşaat demiri üreticilerinin iç piyasada kâr marjı %25 düşüşle 700-800 TL/mt bandına indi.
Türk elektrik ark ocaklı inşaat demiri üreticilerinin TL bazında marjı, fabrika çıkışı
Genel anlamda 2023’ün önceki yıllara kıyasla Türk üreticiler için daha zorlu geçtiği söylenebilir. Ekonomik istikrarsızlık, Türk lirasının değer kaybetmesi ve düşük rekabet Türkiye’de çelik ürünlerinin üretimi ve ticaretinde önemli bir gerilemeye neden oldu. 2023 yılında nihai mamul ve yarı mamul üretiminin önceki yıla kıyasla %3 düşüşle 70,4 milyon mt seviyesine gerileyeceği, tüketiminin ise %7 artışla 76,9 milyon mt seviyelerinde yer alacağı tahmin ediliyor. İç piyasa talebindeki artış çoğunlukla Asya’dan yapılan ithal malzemeyle karşılandı. Ülkenin çelik ithalatı 2022 yılında kaydedilen 15,1 milyon mt’dan 17,3 milyon mt’a çıkarken ihracatı %31 düşüşle 10,4 milyon mt seviyesinde yer aldı.
Türk lirası dolar karşısında sürekli olarak değer kaybederken bu durum dış piyasalara satış fırsatı yaratabilir. Ancak Türk üreticiler çelik üretimi için ithal hammadde kullandığı ve bu nedenle döviz kuruna bağlı olduğu için çelik üreticileri böyle bir gelişmeden faydalanamayacak. Türkiye’de hurda ihtiyacının yaklaşık %65-70’i ithalatla karşılanıyor ve alımlar ABD doları üzerinden yapılıyor. Ülkede mali daralma enflasyonun düşüş yoluna girebileceği seviyeye yakın. Bu sıkılaştırma politikası yavaşlayacak ve kısa bir süre içinde de sona erecek. Ülkede fiyatlar istikrara kavuşana kadar bu çalışmalar devam edecek. Parasal sıkılaştırma politikalarının etkisi gecikmeli bir şekilde görüleceği için Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, enflasyonu düşürmek ve orta vadede %5 enflasyon hedefine ulaşmak adına gerekli olan mali koşulları sağlamak amacıyla faiz ve ekonomi politikalarına yönelik kararlar almaya devam edecek.
