Haddeleme, genel olarak metal levhaların veya şeritlerin şekillendirme sürecine verilen isimdir. Bu işlemde metal malzeme, haddeleme makinesinde bulunan aralıktan geçirilerek kalınlığı azaltılır veya şekli değiştirilir. Birden fazla endüstriyel çalışma alanında yaygın olarak kullanılan bir uygulama olarak da adlandırılabilir. Bahsedilen bu işlem, boru üretimi, çelik ve metal levha üretiminde sıklıkla tercih edilir.
İlgili uygulama, tamamen parçanın enine kesitiyle alakalıdır ve ana amacı parçanın uzunluğunu artırmak ve kalınlığını azaltmaktır. Bu işlem sonrasında genişlik ya da en değişikliği meydana gelmez.
Her metal, bir esneklik sınırına sahiptir ve bu sınıra ulaşıldığında takdirde kalıcı olarak deforme olma eğilimi gösterir. Bu sınıra genellikle “Plastiklik” adı verilir.
Haddeleme işlemi, plastiklik olarak da isimlendirilen, metallerin mekanik özelliklerinin birinden faydalanmaya denir. Metal iş parçaları, silindirlerden geçirilirken sıkıştırılan metalin esneklik sınırını aşacak güçte sıkıştırma uygulanır. Bu şekilde parçanın istenen görünüme sahip olması mümkün hale gelir.
Haddeleme nedir sorusuna verilebilecek cevaplar arasında birden fazla alternatif bulunur. Bahsedilen teknik, çeşitli endüstrilerde yaygın olarak kullanılır. Otomotiv, inşaat, sanayi, metal ambalaj ve diğer tüketici ürünleri gibi pek çok sektörde metalin işleme, şekillendirme ve hazırlanma sürecine haddeleme adı verilir. Metalin haddeleme süreci, parçanın sıcaklık oranına bağlı olarak iki farklı sınıfa ayrılır. Her iki işlemin de meydana getirdiği etki ve tepkiler birbirinden farklılık gösterir.
Soğuk haddeleme işlemi, metalin sertliğini artırmaya yardımcı olurken aynı zamanda yüzey kalitesini yükseltebilir ve toleransları sıkılaştırabilir. Bu nedenle ilgili işlem, ince metal levhaların üretimi ve hassas parçaların imalat alanlarında sıklıkla tercih edilir. Soğuk haddeleme; otomotiv parçalarının üretiminde, beyaz eşya endüstrisinde, elektronik mühendisliği yüksek cihazlarda kullanılan metal parçalarının üretiminde yaygın olarak tercih edilir. Peki soğuk haddeleme nedir?
Soğuk haddeleme işlemi, sıcak haddeleme uygulamasının tam tersidir. Metalin kristalleşme derecesinin altında gerçekleştirilen işleme, soğuk haddeleme prosesi denir. Bu özel teknik genel olarak 2 mm altında bulunan sac ve levhaların üretimi esnasında uygulanır. İlgili işlemde meydana gelen sıcaklık oranı oldukça düşüktür. Üretim sırasında tercih edilen soğuk haddeleme, tüm işlemler bittikten sonra uygulanır.
Soğuk Haddeleme işlemi, metal malzemenin iki rulo silindirin arasından geçmesiyle gerçekleşir. Bu silindirler, metali istenilen kalınlığa ulaşıncaya değin sıkıştırır. Bu işlem sırasında metalin iç yapısında kaymalar meydana gelir ve metalin sertleşmesini sağlar. Sertleşme işlemi tamamlandıktan sonra diğer kullanım süreçlerinden önce yumuşatma tekniklerinin uygulanması gerekebilir.
Üretim esnasında asitleme hattından çıkan, kenarları kesilmiş, düzgün ve yağlanmış metal levhalar, tersinir tek tezgahta ileri-geri uygulamalarla inceltilir. Beş haddeden oluşan sürekli tandem tezgahlarda ise tek yönde soğuk olarak inceltilir ve düzgün bir yüzey elde edilir. Sürekli tezgahların verimlilik oranı tersinir düzenlere oranla çok daha yüksek olduğu için ülkemizde hemen hemen tüm büyük kapasiteli işletmelerde sürekli tandem hadde düzenekleri kullanılır gerçekleştirilir.
Haddeleme işleminin çelik ve metal özellikleri üzerinde önemli bir etkisi bulunur. Sıcak ve soğuk haddeleme işlemleri, genel olarak malzeme üzerinde farklı etkiler oluşturur. Sıcak haddeleme nedir sorusunun cevabı; metal veya çeliğin yeniden kristalleşme sıcaklığının üzerinde yani 600 ila 1200°C şekillendirilmesi işlemidir. Bu işlem, genel olarak metalin plastik deformasyonunu artırmak için kullanılır ve malzemenin daha kolay şekil değiştirmesine olanak tanır. Sıcak haddeleme sırasında metal levha veya şeritler yüksek oranda ısıya karşı dayanıklı haddeleme makinelerinin silindirleri arasından geçer. Şekillendirme süreci bu noktadan itibaren devam eder.
Sıcak haddeleme, çeliğin kristalleşme sıcaklığının üzerinde ısıtılması ve ardından normalleşme sürecinde oda sıcaklığına gelinceye değin soğutulması, çeliğin mikro yapısı üzerinde önemli etkiler oluşturur. Bu durum metale ilave esneklik kazandırır ve metalin şekillendirme işleminin yanında bükülmesini de kolaylaştırır.
Sıcak haddeleme, aynı zamanda bitmiş metal parçalarının genel şeklini de etkiler. Sıcak işlenmiş formlar, soğuk uygulamadan geçen malzemelere oranla çok daha büyük ebatlara sahiptir. Bununla birlikte sıcak olarak işlenmiş çelik ısıtılıp tekrar soğutulduğundan kırılma gibi olumsuz durumlarla karşılaşma riski artar.
Sıcak haddelenmiş metal genel olarak daha uygun maliyetlere sahiptir. Esnek, sağlam ve üretim esnasında daha kolay işlenebilir özellikleriyle öne çıkar. Bu durum sıcak haddelenmiş metalin birden fazla sektörde tercih edilmesine sebep olur. Özellikle büyük ve ağır çelik levha veya şeritlerin kullanıldığı endüstriyel sektörler, sıcak haddelenmiş malzeme kullanımı gerçekleştirir.
Haddeleme işlemi, metal levhaların veya şeritlerin kalınlığının azaltılması veya şeklinin değiştirilmesi için kullanılan bir üretim sürecidir. Bu işlem sırasında genel olarak şu adımlar izlenir:
Malzeme Hazırlığı: İlk etapta haddeleme işlemi için kullanılacak olan metal levha veya çelik malzemenin hazırlanma süreci tamamlanır. Bu süreçte metal malzemenin düzgün ve yağlanmış olması gereklidir.
Isıl İşlem: Bazı durumlarda malzemenin haddeleme sürecinden önce ısıl işlem görmesi gerekebilir. Bu işlem metalin ısıtılmasını veya soğutulması süreçlerini içerir.
Makine Besleme: Hazırlık süreci tamamlanan metal malzemeler, haddeleme makinesinin giriş kısmına yerleştirilir. Haddeleme makineleri, genel olarak bilgisayar kontrol sistemine sahip bir çalışma mekanizması bulundurur. Bu noktada henüz inceltme ve şekil verme işlemi yapılmamış metal malzemenin incelik ve şekil haritası girilerek çalışma başlatılır.
Haddeleme: Metal malzemeler levha veya şeritler haddeleme makinesinin iki silindiri arasında bulunan boşluktan geçirilir. Makine mekanizmasında bulunan bu silindirler genel olarak yüksek basınç altında döner ve metal malzemeler arasından geçerken silindir aralarında bulunan boşluğun şeklini alır. Bu sayede metalin haddeleme işlemi tamamlanmış olur.
İşlem Sonrası: Haddeleme işleminin ardından metal malzemeler soğutulur ve ihtiyaç duyulması halinde diğer işlemler için hazırlanır. Üretim sürecinde haddeleme, malzemeye yapılan ilk uygulama olarak gösterilebilir. Devam eden süreçte kesme, delme, şekil verme ve diğer işlemler bulunabilir.
Haddeleme ne demek sorusuna; haddeleme işlemi metal malzemelerin, levha veya şerit gibi iş parçalarının şekil verme veya inceltme süreci yanıtı verilebilir. Bu işlem metalin daha ince ve istenilen boyuta sahip olmasını sağlar ve birçok endüstride çeşitli amaçlar için kullanılmasına neden olur. Haddeleme işleminin tercih edilmesine neden olan bazı faktörler şu şekilde sıralanabilir:
Şekillendirme: Haddelenme nedir sorusunun yanıtı metal malzemelerin farklı geometrik şekil ve boyutlara dönüştürülmesi olarak verilebilir. Haddeleme süreci, metal malzemelerin boru, plaka, çubuk, demir ve profiller haline gelmesini sağlayabilir.
Yüzey Kalitesinde Artış: Haddeleme işlemi, metal malzemelerin yüzey kalitesini artırma konusunda etki edebilir. Metal malzemelerde daha pürüzsüz bir yüzey oluşturmak ve istenmeyen görüntüleri ortadan kaldırmak için haddeleme uygulanır.
Mekanik Özelliklerde İyileşme: Haddeleme aynı zamanda metalin mekanik özelliklerini iyileştirmesine de etki eder. Bu durum metalin mukavemetini artırabilir, sertlik oranının farklılaşmasına neden olabilir ya da malzemenin diğer mekanik özelliklerini değiştirebilir.
Tolerans Sıkıştırma: Haddeleme işlemi uygulandığında metal levha veya şeritlerin boyut toleranslarında sıkışmaya bağlı farklılıklar meydana gelebilir. Bu işlem, parçaların daha hassas ölçü ve boyutlarda üretilebilmesine olanak tanır.